18.2.13

Balıkesir Eğitim Tarihçesi(İlmiye Okulları)


BALIKESİR İLİ EĞİTİM TARİHÇESİ. İLMİYE ÖĞRETİMİ

Osmanlı İmparatorluğu’nda, özellikle Fatih Sultan Mehmet’den itibaren başlayan eğitim ve öğretimin tekkelerden alınarak medreselere yönlendirilmesinden sonra tüm İmparatorlukda olduğu gibi Balıkesir İli bölgesindede, örgün öğretim için medrese ve benzeri okullaşma hızla gelişmeye başlamıştır.
Tüm öğretim ve eğitim görevleri Tekke ve Zaviyeler’de iken Balıkesir bölgesinde ilk açılan Medreseler, Yıldırım Beyazıt Han tarafından Balıkesir Merkezde yaptırılan Yıldırım Beyazıt Medresesi(Eski Cami Medresesi) ile Edremit Körfezi’ ndeki Baba Burnu/Kızılca Tuzla’da Sultan I nci  Murat tarafından yaptırılan ve içinde Cami, Medrese, Hamam bulunan Hüdavendigar Külliyesi'dir. 
                                                                                        Tuzla Köyü'deki Murat Hüdavendigar Külliyesi
Osmanlı’da eğitim, öğretim tek bir eğitim düşüncesi olan Sunni mezhebin Hanefi kolu öğretimi şeklindedir ve katı bir uygulamaya yöneliktir. Devletin dini Hanefi İslam olarak kabul edilmiştir ve eğitimde Sunni/Hanefi merkezlidir. 

Genellikle Türkmen Aristokrasisi ve halkının mensup olduğu Şiilik Mezhebi adeta yok sayılmış, Şiiliğin bir kolu sayılabilecek olan Alevi halkı, Türkmen Beyleri, Babalar en ağır dille küçümsenmiş, akla gelmiyecek şekilde hakarete maruz bırakılmış, dünyaya hakim  olmaya çalışan bir Osmanlı İmparatorluğu, Türk’lüğünü hiç kaybetmemiş, uydurma Sunni hadislere inanarak özünden taviz vermemiş ve Araplaşmamış, kendi soyundan olan Alevi halkına resmen düşman kesilmiştir. 
Öyleki bu düşmanlık ve asimile politikası, küçümseme, aşağılama şeklinde Osmanlı’nın yıkılışına kadar sürmüş, Cumhuriyet’ten sonrada bu tutum ve davranışlar günümüze kadar aynen devam etmiştir.

Türk’lüğün, Anadolu Halkının esamesinin dahi geçmediği sadece Sunni İslam öğretisi üzerine kurulu ve ilmiye sınıfının yetişmesi için faaliyet gösteren eğitim- öğretim kurumları üç ayrı boyutta gelişmiştir :
1. Saray çevresindeki Enderun merkezlerinde,
2. Medreselerde,
3. Sıbyan Mekteplerinde.

ENDERUN
Genelde Padişaha en iyi hizmet verecek, mülklerinin yönetiminde görevlendirilecek kulları Enderun  eğitim merkezlerinde yetiştirilir ve buraya alınacak öğrenciler ise Acemioğlanlar Ocağı’ndan seçilir.
Bilindiği gibi Acemioğlanlar Ocağı, gayrimüslim ailelerden gönüllü veya zoraki olarak getirilen yada esir pazarlarından satın alınan çocukların barındığı mekanlardır.
Enderun eğitim merkezleri sadece, Padişahın ikamet ettiği yerler olan İstanbul ve Edirne’de saray içinde yada çevresinde faaliyet gösterdiği için Balıkesir’de dahil olmak üzere ülkenin başka hiçbir yerinde Enderun bulunmaz.

MEDRESELER
Osmanlı’da esas eğitim ve öğretim Medreseler’de yapılmaktadır ve Medreselerin günümüzdeki okul karşılığı yüksek okul olmasına rağmen, kendi içinde birtakım gruba ve kademelere ayrılır.
Medresenin kim tarafından kurulduğu, müderrisinin rütbe ve ehliyet durumu kademeleri oluşturur ve padişahın kurduğu medrese en yüksek mertebeli medrese sayılır.
En aşağı kademe medreseler 20 lik,40 lık(Düşük mertebeli), 60 lık (Orta mertebeli) ve 80-100 olarak (Yüksek mertebeli)devam eder.
Balıkesir İli’nde (Karesi Eyaleti) 1907 yılı salnamesine göre 45 medresenin faaliyet gösterdiği ve bu medreselerde 1030 öğrencinin öğrenim gördüğü belirtilmektedir. Bunlardan 15 adet medrese Balıkesir merkezde, 11 adet Edremit’de, 4 adet Bigadiç’de ve Burhaniye- Dursunbey- Sındırgı’da 3 er adet, Gönen- İvrindi- Kepsut- Gömeç’de ise 1 er adet medrese bulunmaktadır.
Bu medreselerin tamamı düşük mertebelidir, sadece Yıldırım Beyazıt Medresesi 60 lı mertebeye kadar çıkabilmiş ve orta medrese olarak adlandırılmıştır.
Bundan dolayı Balıkesir medreselerindeki kademe ilerlemesini tamamlayan öğrenciler daha üst seviyede eğitim almak isterlerlerse Bursa yada İstanbul’da bulunan orta ve yüksek mertebedeki medreselere gitmek zorunda kalmaktaydılar.

Balıkesir Merkezde bulunan önemli Medrese ve Müderrisleri :

YILDIRIM BEYAZIT Medresesi : 
Balıkesir’de ilk açılan medresedir ve 1389 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılmıştır. Hisariçi Mah.deki Yıldırım Cami avlusunda bulunan ve 1901 yılındaki öğrenci sayısı 109 olan 12 odalı medrese Balıkesir’deki en yüksek mertebeli okul unvanını taşımaktadır.
Medresenin Müderrisleri arasında: Karamani Mehmet Bey, Lütfi Çelebi, Yağcılarlı Ali, Molla Bedrettin Mahmut ve Hafız Ali tanınmış isimlerdir.

ALAYBEYİ Medresesi : 1694 Yılında Sancak Beyi Alişan Bey adına, kızı Fatma Hatur tarafından yaptırılan ve şimdiki 6 Eylül İlkokulu’nun bulunduğu yerde faaliyet gösteren Medrese, Balıkesir’in en yüksek 2 nci mertebesinde olan bir okuldur. 1901 Yılında 112 öğrencisi bulunan medresenin Müderrisleri arasında : Ali Şuuri Efendi, Kadı Zade Hacı Mustafa Efendi ve Doğanlarlı İsmail Efendi tanınmış isimlerdir.

HACI KAYA Medresesi : 
Karesi (Eski Mustafa Fakih) Mah.deki Hacı Kaya Cami avlusunda bulunan medrese 1863 yılında Hacı Kaya Efendi tarafından yaptırılmıştır. 1901 yılındaki öğrenci sayısı 28 olan medresenin müderrisleri arasında : Ahmet Efendi, Hafız Hüseyin Efendi tanınmış isimlerdir.







DEMİRLİ Medrese : Hasanbaba Çarşısı’nın Hale bakan tarafında 1583 yılında Bostancı Çavuş tarafından yaptırılan medresenin 1901 yılındaki öğrenci sayısı 30 dur. Bahçe duvarları üstünde bulunan gösterişli demir parmaklıklar yüzünden Demirli Medrese adı verilen okulun son Müderrisi Müftü Sadık Efendi’dir.

MEVLEVİHANE Medresesi : 1630Yılında şimdiki hal binası yerinde, Saruhan Sancak Beyi Balıkesir’li İlyas Paşa tarafından Mevlevihane olarak yaptırılan binası, İlyas Paşa’nın disiplinsizliği ve devlete kafa tutması gibi nedenlerle, Sultan IV.Murat tarafından 1632 de kellesi alındığından, uzun zaman boş kalmış, harabeye dönmüş durumda iken, 1700 lerin sonuna doğru zamanın ulemalarından Mehmet Efendi tarafından vakfiyesi kurulmuş ve onarımı yapılarak Mevlevihane Medresesi adıyla öğretime başlamıştır. İlk Müderrisi Hacı Ahmet Efendi olmuş, arkasından 1886 yılına kadar oğlu ve torunları müderrislik yapmış, en son müderrisler ise Ahmet ve İbrahim Efendiler’dir. 1901 Yılındaki öğrenci sayısı ise 67 dir.

DARÜ’N NAFİA Medresesi : 12.Mayıs.1861 Tarihinde bugünkü Ali Şuuri İlkokulu’nun yerinde Koca Müftü Ali Şuuri Bey tarafından kurulmuştur. Yararlı Ev anlamına gelen ismi ve yanında yapılan kütüphanesi, medreselerdeki eğitimin yeni bir çizgiye doğru yönlendirildiğini göstermektedir.
1897 Depreminde yıkılan ve 1906 yılında Kadı Abdulhalim tarafından yeniden yaptırılan medrese 1919 yılına kadar Yeni Medrese adıyla, 1919 dan 1923 e kadarda Dar’ül Hilafe-tül Aliye adıyla öğretime devam etmiştir.
Müderrisleri arasında Hafız Abdullah(Melek Hoca), Muharrem Hasbi Efendi, Kasap Zade Hafız Hüseyin Efendi ve Gamsız Zade Hafız Efendi tanınmış isimlerdir.

Bunlardan başka 1923 yılına kadar Balıkesir Merkezde faaliyet gösteren medreseler şöyle sıralanabilir :
Hisariçi Mah.de: Keşkekzade- Tevfikiye- Hoca Sinan- İbrahim Bey ; Karaoğlan Mah.de: İğneci(İnebey); Hacıilbey Mah.de : Hacı Halil Efendi ; Dumlupınar Mah.de : Hacı Ali- İncirlioğlu- Hacı Yahya efendi ; Hacı İsmail Mah.de :Hoca Kuyu Medreseleri.

SIBYAN MEKTEPLERİ
Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri, günümüz kuran kurslarına benzemektedir. Amaçda, öğretim şeklide hemen hemen aynıdır(İkisinde de öğretim cami hocalarınca verilir) ve Sunni İslam öğretisinin çocuk yaşta iken halka aşılanması ve bu sayede güçlendirilmiş dini duygularla padişah ve devleti alieyeye bağlılığın pekiştirilmesi dir.


Yine günümüze indirgersek, kuran kursları ve imam hatip öğretileriyle, halkın adeta beynine kazınan Sunni İslam felsefesi ve uydurma hadisleri sayesinde devletin birlik ve bütünlüğünü korumanın yanında muhafazakar ve İslam referanslı partilere oy potansiyeli sağlamaktır esas amaç. Osmanlı ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki farkın sadece, padişahın yerini İslam referanslı partilerin almasıdır.
Çok partili sisteme geçiş tarihi olan 1950 yılından itibaren sözde demokrasi yutturmacasıyla tüm iktidarların, islamı taban olarak gören sağcı parti egemenliğinde olması bu durumu açıkca göstermektedir.

Keza Padişah II nci Mamut’un 1824 yılında ilk öğretimin zorunlu olması hakkındaki fermanı ile günümüz sağcı parti liderlerinin özellikle AKP nin ilköğretim hakkındaki görüş ve düşünceleri arasında hiçbir fark olmadığı alenen görülmektedir.

II.Mahmut, ferman gerekçesinde, Müslüman’ım diyen herkesin evvela İslam’ın şartlarını ve akidelerini bilmesi gerektiğini söylerken, günümüzde de aynı anlamda gerekçeler ortaya sürülmektedir. 
Her ikisindede amaç insanın kendisini geliştirmek için doğal hakkı olan eğitim alma gibi modern bir düşünce yerine, ilim dindedir ve devletin dirliği ile birliği için herkesin İslamın akidelerini öğrenmesi gerektiği gibi geleneksel düşüncenin varolması ve sonuçta sorgulamasız, kayıtsız şartsız inanan, itaat eden bir neslin yetişmesidir.

Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri genelde cami yanlarında, sokak köşebaşlarında yada altı dükkan olan binalarda faaliyet gösterirdi. Mektebe başlama yaşı Osmanlı’da mübarek sayılan 4 Yıl 4 Ay 4 Gün olarak tesbit edilmişti ve öğretim, 7-8 yaşlarında sona ererdi. Mezun olma şartı ise  Kuran’nın tam ve düzgün olarak okunabilmesiydi.


Günümüz eğitiminde ısrarla dayatılan 4+4+4 ucubesinin kökeninde bu mübarek rakamların bulunması muhtemeldir. Çünkü ağızlarından düşürmedikleri 80 yıllık eziyetin bir parçasıda bu sıbyan mekteplerinin, modern okullara dönüşmesi olsa gerek. Belliki iktidardaki partinin yönetim kadrosuna sahip olan imam kökenli partililer, bırakın Cumhuriyet öncesini, Meşrutiyet öncesindeki bu iptidai ortaçağ öğretim aşkını dahi bir türlü beyinlerinden silememişler.
Balıkesir Merkezde 1590 yılından sonra kurulan ve kayda geçen toplam 25 adet Mektep ve Muallimhane ismi altında Sıbyan Mektebi bulunmaktadır.





Share
Bizi Takip Edin

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

xxxxxxx