Balıkesir Eğitim Tarihçesi(Modernleşme)

Osmanlı Eğitimde MODERNLEŞME Süreci ve BALIKESİR

1650 li yıllar içinde ve sonrasında, rönesansı ve dinde reform hareketini  gerçekleştirmiş Avrupa Ülkeleri vardır artık karşımızda.

Bağnaz ve katı kurallarıyla egemenliklerini sürdüren kilise yönetimleri, rönesansla birlikte bir kenara atılmış, güç ve varlıkları ellerinden alınmış ve ardından dini baskılardan sıyrılan bu ülkeler yeni aydınlanma süreci içerisinde, bilimde, sanatta ve düşünce yapısında hızlı bir şekilde modernleşmeye doğru yol almışlar, ardından coğrafi keşifler başlamış, sanayi devrimlerine geçiş hızlanmış dolayısıylede bu modernleşme süreci askeri teknoloji alanındada etkisini göstermiş ve böylece Osmanlı’lara karşı üstünlüklerini kanıtlamışlardır.

Avrupalı bu gelişim ve aydınlanma sürecinde iken, Osmanlı bırakın dinde reformu, dahada katı bir tutum sergiliyerek, sultanların yerini sağlamlaştırma uğruna kula kulluk etmeyi alışkanlık haline getiren vede bunun dinleri gereği olduğunu kabul eden tebanın, aydınlanmaması için elinden geleni yapmaktadır.

Diğer taraftan devletin geleceğini teminat altına almak için güvenilen ilmiye öğretim sistemi kendini yeniliyeceği yerde, dahada yozlaşmış, medrese idaresi ehli hocaların denetimine verilmediği gibi, rüşvet ve entrikalarla el değiştirmeye başlamış, hatta babadan oğla geçer duruma gelmiştir.

Aynı yozlaşma, Padişahın güvenliği için ana unsur olan Yeniçeri Ocağında, Kapıkulu ve Tımar sistemlerinde de kendisini göstermiş, bunlar devlet üzerinde birer birer yük olmaya başlamıştır.

Bunlara parelel olarak, tüm saray gelirlerini savaşlardan elde eden devletin, yenilgiler başlayınca bu gelirlerden yoksun kalması, saraylardaki huzursuzluğu arttırdığı gibi, ulufeleri kesilen yada azalan yeniçerileri huzursuzluğa itmiş, medrese öğrencileri arasında başı bozukluklar çoğalmış, müftülük ve kadılık müesseseleri suistimal ve rüşvet girdabı içine düşürülmüştür.

O günlere kadar sistemin sonsuze kadar ayakta kalacağına (Anı Daim) inanmış ve güçlü inançla bağlanmış kesimler, sistemin böyle bir acz içine düşmesi karşısında hayal kırıklığına uğramışlar ve batıdaki gelişmeye yakınlık duymaya başlamışlardır.

Bir türlü yenilenmeye yanaşmayan Osmanlı’nın yıkılışının başlangıcı olan duraklama devri başlamıştır artık, düne kadar ele geçirmeye çalıştığı Avrupa ülkelerine el açacak duruma gelmiştir koca  Osmanlı İmparatorluğu.

İlk yardım isteğide eğitim alanında olmuştur ve Fransa ile anlaşma yapılmış, eğitilmek üzere öğrenciler gönderilmiştir Fransa’ya. Fransa’danda gerek askeri ve gerekse teknik konularda uzmanlar çağrılmıştır İstanbul’a.

Osmanlı öğrencileri Fransa’da eğitimlerine devam ederken, ilk askeri okul olan Mühendishane-i Bahri Humayun(1773) ile ikinci askeri okul olan Mühendishane-i Berri Humayun(1796) Fransız uzmanlarınca açılmıştır.

Rüştiye Mektepleri’ne ihtiyaç :

Açılan bu yüksek okullara alınacak öğrencilerin, Sıbyan Mekteplerinden gelmesi, bu mekteplerde verilen dersler dolayısıyle mümkün olmadığından, bir ara sınıf okullarının açılması ihtiyacı doğmuş ve ilk Rüştiye Mektepleri olan Mektep-i Maarif-i Adliye(1838) ve Mektep-i Ulum-u Edebiye(1839) kurulmuştur.

Ayrıca yenilenen devletin alt düzey kadrolarında çalıştırılmak üzere Müslüman ve Gayrimüslim’lerinki ayrı ayrı olmak üzere İdadi Okulları açılmıştır. Bu okullardan mezun olanlar devlet kadrolarına atanırken, aralarında en yetenekli olanların daha üst mevkilerde görevlendirilmek üzere İstanbul Galatasaray Sultanisi’ne gönderilmesi planlanmış isede, İstanbul dışında Sultani açılması, II.Abdülhamit’e kadar gerçekleşememiştir.

Açılan bu okulların tek çatı altında idaresi toplanması Tanzimat Devri’nin ünlü Sadrazamı Saffet Paşa(1814-1883) zamanında hazırlanan ve Fransız Eğitim sistemini örnek alan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle gerçekleşmiştir.

Nizamnameye göre merkezde yada eyaletlerde kurulacak ve faaliyet gösteren okullar bu nizamnameyle oluşturulan ve Maarif Nazırı’na bağlı meclislerle idare edilecektir.

Karesi(Balıkesir) Eyaleti bağımsız olunca(1881) ilk Balıkesir Maarif Meclisi, Müslüman ve Gayrimüslimlerden oluşan 8 kişilik bir ekiple Balıkesir Müftüsü başkanlığında kurulmuştur.

Kurulan bu meclisin başına ilk atanan Maarif Müdürü Hayri Efendi(1881), Hayri Efendi’ nin ardından Gelenbeyi zade Hikmet Efendi, onun ardından da Hasan Tahsin Bey Maarif Müdürü olarak atanmışlardır.

Maarif meclislerinin kurulmasından sonra ilk yenileşme olayı, Sıbyan Mektepleri’nin yeni anlayışa göre değiştirilmesi olacaktır ve İptidai adı altında yeni ilk okullar kurulmaya başlanmış ve mevcut Sıbyan Mektepleride İptidai okula dönüşme sürecine girmiştir. Bu değişim süreci II.Meşrutiyetle birlikte dahada hızlanmış, verilen dersler ise tamamen Avrupai tarz da düzenlenmiştir.

İptidai Okullarının açılması ve değişim süreci Balıkesir’de, Fahrettin Mehmet Efendi’nin 1880 yılında Midilli Mutasarrıfı olan Namık Kemal’in yanında bir ay kurs alıp dönmesiyle başlamıştır.

Mehmet Efendi geri geldiğinde, tüm ilçe ve nahiyedeki öğretmenler merkeze çağrılır ve yeni öğretimin nasıl yapılacağı kendilerine öğretilir. Böylece Sıbyan Mekteplerinin İptidai Okullarına dönüştürülmesi ve yeni İptidai Okullarının açılması başlamış olur.

Balıkesir öğretim bakımından yenileşmeye ilk adım atan vilayetlerin başında gelmektedir. Öyleki ne zaman İstanbulda yeni bir okul açılsa hemen arkasından Balıkesir’de de aynı okul açılmıştır.

Balıkesir’de modern anlamda açılan ilk Müslüman okul 1864 yılında açılan Rüştiye’dir. Maarif-i Umumiye Nizamnamesine göre her 500 ve daha fazla nüfusu olan yerlerde bir rüştiye açılması ilkesi gereği, 1869 yılında ikinci Müslüman Rüştiyesi Edremit’de, 1873-1876 yıllarında erkek ve kız olmak üzere iki ayrı Rum Rüştiyesi merkezde açılmıştır.

İlk İptidai Okulu ise merkezde 1879 yılında dönüştürülen 3 sınıflı Hasan Çelebi Mektebi, 1880 yılında yine dönüştürülen Hacı Mehmet ağa Mektebi’dir.

1886 Salnamesine göre Balıkesir merkezde toplam 298 öğrencisiyle 5 İptidai Okulu ve 11 öğrencisiyle bir Rüştiye faaliyet göstermektedir.

1898 yılında ise Balıkesir merkez ve köylerinde 24 ü yeni usül de yani İptidai’ye dönüştürülmüş, 405 i ise eski usülde öğretim gören 429 ilk okul, yeni kurulan ve 91 öğrencisi bulunan bir İptidai okulu, 60 kız öğrencisi bulunan 1 Kız Rum Rüştiyesi ve 100 erkek öğrencisi bulunan 1 Erkek Rum Rüştiyesi Bulunmaktadır.

Bu okulların yanında Balıkesir merkezde ilk İdadi Okulu(Rüştiye üstü okul) 1884 yılında 3 yıllık olarak açılmıştır.

1894 Yılında 7 yıllık olarak kurulan (Rüştiye ile birlikte) Balıkesir İdadisi (Bu günkü Balıkesir Lisesi) nin temeli Maarif Müdürü Girildi Tahsin Bey zamanında 1886 yılında atılmış ve yeri ise Kışla Talimhanesi’nden alınmıştır.

Bunlardan sonra kurulan İdadiler Rüştiye içinde 5 yıllık olarak gerçekleştirilmiş, bu okullara alınacak İptidai Okulları ise 5 yıl olarak tasarlanmıştır.

Balıkesir’de ilk İzcilik faaliyeti 1913 lü yıllarda Edirne ve Niğbolu  İdadileri’nden gelen 25 kişilik izci (Keşşaf) grubuyla başlar. Ancak bu İzciler Çanakkale Savaşı başlayınca savaşa gönüllü olarak katılırlar ve bir daha geri dönemezler.

Balıkesir’in  ilk Sultani Okul ile tanışması, Selanik Sultanisi’nin Balıkesir’e taşınmasıyla gerçekleşir ve Balıkesir İdadisi, Balıkesir Sultanisi olarak adlandırılır ve bu sultani 1917 yılında faaliyete geçer, 1922 yılında kapatılır, Cumhuriyetten sonra ise 1931 yılında tekrar açılır.

Balıkesir İdadisinde okuyan öğrenciler yıllara göre şöyledir :

1898 yılında 90 öğrenci,

1899 yılında 8 i gayrimüslim 97 öğrenci,

1901 yılında 2 si gayrimüslim 93 öğrenci,

1902 yılında 126 öğrenci,

1903-1913 yılları arasında 1484 öğrenci,

1914 yılında 270 öğrenci,

1915 yılında ise 290 öğrenci öğrenim görmüştür.

1898 Yılında Balıkesir İdadi’si ders programı ve Hocaları :

Fransız’ca                     Şükrü Efendi (Müdür) 

Fen Bilgisi                    Şükrü Efendi (Müdür)

Usul-ü Defteri              Şükrü efendi (Müdür)

Arapça                          Hacı Haydar

Farsça                           Hacı Haydar

Aritmetik-Geometri     Hacı Haydar

Coğrafya ve Tarih        Mustafa Niyazi

Osmanlıca ve Kitabet   Muharrem Hasbi efendi

Akaid-i Diniye              Osman Nuri

Hüsn-ü Hat ve Türkçe İbrahim Zihni efendi

Resim Dersleri             Agop Efendi

Mubaşir(Sn.disiplincisi)Hafız Şükrü Efendi

Hademeler                     Mehmet ve Hafız Abdullah Efendiler.

1886-1889 YILLARINDA :
Balıkesir Genel Nüfus  : 323.771
Medreseler                   : 49   Adet
Rüştiyeler                     : 14   Adet
Tekkeler                       : 11   Adet
İlk Okul(Köyler dahil) : 841 Adet
Kilise-Manastır            : 244 Adet
Cami                              : 701 Adet

Balıkesir’de 1923 Yılında Tesbit Edilen Tarikat ve Tekkeler

       Tarikat ve Tekkeler                Tarikat Şeyhleri                      Kur.Tar          Yeri

Kadiri Tekkesi        Kadiri Tekkesi Kadiri Tekkesi Uşşaki Tekkesi  Uşşaki Tekesi Nakşibendî Nakşibendî Rufai Kadiri-Nakşi

Ali Bey “ “ Şeyh Zuhuri Efendi Bıçakçı Ahmet Efendi Hocazade İsmail Efendi Kırımlı Ayanzade Halil Ef. Şeyh Halil Efendi Şeyh Zeynel Abidin Ef.

1785 1892 1909 1909 1871

Hisariçi Mah. Debbağlar Mah.                   İzmirler Mahallesi Es.Kuyumcular M. İzmirler Mh

-->

Tweetle